Bijen in de winter

Ik weet niet hoe het voor jullie was de afgelopen maand, maar ik heb het behoorlijk koud gehad. En we zitten pas in januari en er zou nog een lange koude periode kunnen volgen. Ik heb er voor gezorgd dat ik zelf lekker warm bleef en ben ik ook op zoek gegaan naar hoe dieren in de natuur warm blijven in de winter. Wat ik ontdekte over bijen was behoorlijk opmerkelijk. Bijen zijn een van de weinige insecten die zichzelf én de hele kolonie goed warm weten te houden. Wanneer de temperatuur in de late herfst onder de 8°C daalt, wordt het stil rond de bijenkast. De bijen sluiten alle tochtgaten af met propolis, een isolerend hars. Als de temperatuur verder daalt, tot onder de 5°C, vormen de bijen een compacte bol in de kast om samen warm te blijven. Die bol beweegt langzaam, alsof het een ademend wezen is, maar de bijen slapen niet echt. Ze verkeren in een soort sluimertoestand.

De verwarmingsbijen aan de rand van de bol zorgen ervoor dat de temperatuur in het hart van de tros tussen de 20 en 22°C blijft. Ze genereren warmte door hun vleugelspieren te laten trillen en bewegen zich van buiten naar binnen om de temperatuur stabiel te houden. In het midden van de tros bevinden zich de koningin en de jonge bijen, veilig en warm. Om de paar dagen ontstaat er een "warmtepiek" van meer dan 30°C, die de bijen helpt hun honing weer vloeibaar te maken. Bij kou verandert honing namelijk in een deegachtige substantie die de bijen niet kunnen opnemen. Door de spiertrillingen wordt de voedselvoorraad verwarmd, zodat de honing weer vloeibaar wordt. De bijen aan de buitenkant kunnen de vloeibare honing opnemen en wisselen deze uit tegen warmte met de bijen die dieper in de tros verblijven.

Tijdens deze warmtepieken verbruiken de bijen veel energie, maar dankzij hun trillingmechanisme kunnen ze buiten temperaturen van -40°C overleven. Ondanks dat de "warmtepiek" de ideale omstandigheden voor schimmels en bacteriën creëert, krijgen deze weinig kans. De bijenkast is bedekt met de propolis, een stof met antibacteriële eigenschappen die schimmels en virussen bestrijdt.

De oudere bijen bevinden zich aan de buitenkant van de bol. Zij dragen honing aan uit de wintervoorraad, die via een soort 'kussen' van mond tot mond naar de binnenste bijen wordt doorgegeven. Zo zorgen de oudere bijen voor energie om de kolonie warm te houden. Voor velen is dit hun laatste dienst aan het volk. Wanneer de temperatuur boven de 12°C stijgt, wordt de tros minder compact en vliegen de bijen naar buiten voor een korte reinigingsvlucht. Ze legen hun darmen en keren terug naar de kast. Alleen de koningin mag zich binnen de kast ontlasten.

Spechten, muizen en een te warme winter kunnen ernstige schade aanrichten aan bijenkasten. Spechten kunnen de kast grondig vernielen, en bosmuizen vinden vaak hun weg naar de verwarmde ruimte boven de dekplank. De grootste dreiging komt echter van de spitsmuis, die dagelijks honderden bijen eet. Deze muizen kunnen zich door openingen van slechts 6 millimeter wringen, zelfs door draadroosters van die grootte. Een spitsmuis kan meerdere volken vernietigen.

Hoewel extreme kou de bijen niet schaadt, kan de afwisseling van koude en warme dagen voor stress zorgen. De wintertros valt uiteen bij temperaturen boven de 10°C, en bij lagere temperaturen moet de tros opnieuw worden opgebouwd, wat veel energie kost. Deze slimme aanpassingen helpen de bijen om de winter door te komen, maar ze zijn kwetsbaar voor externe invloeden en onregelmatige temperaturen.

Op de infrarood foto bovenaan de post is goed te zien hoe de bijen dicht op elkaar zitten en zo lekker warm blijven.